Peter Huijzer

Een nieuw vertaalproject, en opnieuw een filosofische klassieker: de Ökonomisch-Philosophische Manuskripte van Karl Marx! Deze manuscripten vormen de neerslag van Marx’ eerste, intensieve bestudering van de politieke economie, in zijn tijd als redacteur in Parijs. De kennismaking met deze jonge wetenschap geeft Marx’ denken een beslissende impuls. Steeds meer raakt hij ervan overtuigd dat niet de speculatieve filosofie, maar de bestudering van onze materiële levensomstandigheden antwoord moet bieden op de belangrijkste politieke en sociale vraagstukken van de moderne tijd.

In de Economisch-filosofische manuscripten, vaak ook de Parijse manuscripten genoemd, staat het begrip van vervreemding centraal: eenzijdige, excessieve arbeid vervreemdt de mens van zijn arbeid, van het product van zijn arbeid en van zijn medemens, terwijl arbeid volgens Marx juist een bron van creativiteit en een middel tot zelfverwerkelijking moet zijn. Het is met name vanwege deze analyses dat de Parijse manuscripten vanaf hun postume publicatie in 1932 zowel marxistische als niet-marxistische denkers hebben geïnspireerd. Velen van hen vonden bij deze jonge, humanistische Marx juist de basis voor een kritiek op de dogmatische marxistisch-leninistische ideologie.

De Parijse manuscripten gelden als één van Marx’ belangrijkste filosofische werken. En daarin kom je soms een inspirational quote tegen die je bij Marx misschien niet zou verwachten:

Ga je uit van de mens als mens en van zijn verhouding tot de wereld als een menselijke verhouding, dan kun je liefde alleen tegen liefde ruilen, vertrouwen alleen tegen vertrouwen, etc. Als je van kunst wilt genieten, moet je een kunstzinnig gevormd mens zijn; als je invloed op andere mensen wilt uitoefenen, moet je iemand zijn die daadwerkelijk inspirerend en bemoedigend op andere mensen overkomt. Al je relaties tot de mens en tot de natuur moeten bepaalde, met het object van je wil corresponderende uitingen van je werkelijk individuele leven zijn. Wanneer je liefhebt zonder wederzijdse liefde op te roepen, dat wil zeggen wanneer jouw liefde als liefde geen wederzijdse liefde voortbrengt, als je je door je levensuiting als liefhebbende mens niet tot een geliefd mens maakt, dan is je liefde onmachtig, heilloos.

De vertaling zal in het voorjaar van 2023 verschijnen bij uitgeverij Boom.

Et voilà: onze vertaling van Emil Ciorans Aveux et anathèmes, oftewel Bekentenissen en banvloeken. Een heerlijk boek vol snedige aforismen, waar Jan Sietsma en ik natuurlijk eindeloos aan hebben zitten schaven.

Na het schrijven van dit boek besloot de Roemeens-Franse denker Emil Cioran (1911–1995) dat hij ‘het heelal genoeg belasterd had’. Hij schreef niet verder.  Bekentenissen &  banvloeken (1987) is een boek met bijtende aforismen over verveling, erfzonde, orgasme, Stalin, Keats, Heidegger, Bach, de kerkvaders, islamitische mystici, gestichten en veel meer.

De alomtegenwoordigheid van het lijden, de irrealiteit van het bestaan, de futiliteit van elk handelen en zijn niet-aflatende slapeloosheid vormen de basso continuo van dit even navrante als geestige slotstuk van zijn oeuvre:  ‘Terecht gelooft men in elk tijdperk dat men getuige is van het verdwijnen van de laatste sporen van het aardse Paradijs.’

Vanaf heden verkrijgbaar in je lokale boekhandel. En hier alvast een voorproefje:

‘In het voorjaar van 1937, toen ik een wandeling maakte in het park van de psychiatrische kliniek van Sibiu, in Transsylvanië, werd ik aangesproken door een ‘bewoner’. We wisselden enkele woorden, waarop ik tegen hem zei: ‘’t Is hier goed toeven.’ ‘Zeker, het is de moeite waard om gek te zijn,’ antwoordde hij. ‘Maar toch zit u in een soort gevangenis.’ ‘Ja, zo u wilt, maar je leeft hier volstrekt zorgeloos. Bovendien komt de oorlog eraan, dat weet u net zo goed als ik. Deze plek is veilig. We worden niet opgeroepen en ze zullen een gesticht niet bombarderen. Als ik u was, zou ik me meteen laten opnemen.
Verward en verwonderd verliet ik hem en probeerde meer over hem te weten te komen. Er werd me verzekerd dat hij daadwerkelijk gek was. Gek of niet, verstandiger advies heeft niemand me ooit nog gegeven.’

Lees hier de recensie van Martijn Meijer in de NRC: Deze filosoof weet zijn wanhoop zo speels te verwoorden dat je ervan opkikkert.